مرکز مطالعات و توسعه آموزش پزشکی ارومیه

خلاصه وبینار طراحی و اجرای کلاس معکوس، راهکاری جدید برای آموزشهای دانشگاهی که در روز چهارشنبه مورخ 20/10/1402 در ساعت 8 تا 12 توسط جناب آقای دکتر رضا مستوفی زاده قلمفرسا استاد بخش گیاه پزشکی دانشگاه شیراز برگزار گردید و مدیریت و کارکنان مرکز مطالعات و توسعه آموزش پزشکی در این وبینار حضور فعالی داشتند به شرح ذیل ارائه می گردد:

 مقدمه

در دانشگاهها، آموزش معمولاً با استفاده از روش سنتی سخنرانی ارائه میشود. با این حال، استفاده از راهبردهای نوین آموزشی مانند یادگیری معکوس، می تواند کیفیت آموزشهای دانشگاهی را به  طور قابل توجهی افزایش دهد و چالشهای موجود در روش سنتی را به فرصتی مناسب برای افزایش کیفیت و عمق یادگیری تبدیل کند. یادگیری معکوس نوعی راهبرد آموزشی دانشجو محور است که با جابه جایی فعالیتهای آموزشی، کلاس را تبدیل به محلی برای بهبود یادگیری، کاربرد دانش، افزایش مهارت فراگیر و برهمکنش بیشتر با او می کند. ترکیب یادگیری معکوس با آموزشهای الکترونیکی توانمندی آن را افزایش می دهد و آن را مستقل از مکان و حتی گاه مستقل از زمان می کند.

کلاس معکوس

کلاس معکوس نوعی راهبرد آموزشی است که در آن چرخه ی سنتی فعالیتهای کلاسی تغییر می کند. در این نوع کلاس دانشجویان دانش و مفاهیم مورد نیاز را قبل از شرکت در کلاس می آموزند و آموزش استادان در کلاس بر تمرینها و فعالیتهای کلاسی متمرکز می شود. در این نوع آموزش با طراحی فعالیتهای کلاسی، مطالب آموخته شده در خارج از کلاس به کار گرفته می شود و ابهام های آن برطرف می گردد. دانشجویان در کلاس معکوس مستقیماً و فعالانه در فرایند آموزش شرکت می کنند و بخش اعظم وقت آنها به انجام تمرین و به کاربستن آموخته ها اختصاص می یابد. با استفاده از این راهبرد می توان بر چالشهایی مانند تفاوت دانش فراگیران و مشکلات یادگیری آنان فائق آمد. در کلاس معکوس نقش استاد از نقش سنتی خود به عنوان سخنران خارج می شود و به عنوان مدیر یادگیری یا تسهیل کننده ی یادگیری ایفای نقش می کند. تمرکز اصلی این کلاسها بر دانشجو، فعالیتهای او و پرورش قدرت تفکر و تجزیه و تحلیل اوست. بنابراین کلاس باید به نحوی برنامه ریزی و اجرا شود که با در نظر گرفتن تفاوتهای فردی دانشجویان، از نقش فعال و پرورش تواناییهای فکری آنها حمایت کند.

چالشهای معکوس کردن کلاس

به جز زمان بر بودن تهیه ی محتوا ، دو چالش اصلی کلاسهای معکوس عدم دسترسی دانشجویان به فناوری، به ویژه فناوری اطلاعات و ارتباطات (مثلاً اینترنت) و صرف زمان زیاد با وسایل الکترونیکی است که باید برای هر دو مورد از قبل برنامه ریزی صورت بگیرد. به عنوان مثال محتوای درسی را میتوان روی لوح فشرده ضبط و برای دانشجو ارسال کرد. همچنین فرهنگ ساعتهای استفاده ی مؤثر و آگاهانه از وسایل و ابزارک های الکترونیکی را می توان به دانشجویان یاد داد، به نحوی که فعالیتهای فیزیکی مانند ورزش در کنار کار با این وسایل برنامه ریزی شود.

هنگام معکوس کردن کلاس، باید به تفاوتهای یادگیری دانشجویان توجه ویژه داشت. به همین دلیل در برنامه ریزی فعالیتهای گروهی بهترین شیوه، سطح بندی دانشجویان و درخواست انجام تکلیف بر اساس میزان مطالب آموخته شده است تا تمام دانشجویان تسلط کافی و قابل قبول را به دست آورند.

معکوس کردن کلاس: فرصتها و مزایا

دلایل متعددی برای معکوس کردن کلاس وجود دارد. تجربه به ما نشان داده که مهم ترین دلیل معکوس کردن کلاس این است که دانشجو می تواند در زمان و مکان دلخواه با سرعت مورد نظر خود فرایند یادگیری را پیش ببرد. مثلاً اگر محتوای آموزشی به صورت یک فیلم در اختیار او قرار داده شده، می تواند هر چند بار که مایل است آن را ببیند، در میانه ی فیلم آن را متوقف کند یا موضوعی را در حین دیدن فیلم آموزشی در اینترنت جست وجو کند.

در کلاسهای معکوس میزان تثبیت و عمق یادگیری دانشجویان بیشتر است. آنها در نتیجه ی مسئولیت پذیری، تعامل مکرر و معنی دار با استاد و همکلاسها و همچنین دریافت و ارائه ی دائمی بازخورد، درک عمیق تری از موضوع و شیوه ی استفاده از آن کسب می کنند.

در کلاس معکوس دانشجویان در فرایند یادگیری مشارکت فعالتری دارند. در این شیوه نقش دانشجویان از یک گیرنده ی غیرفعال دانش به تولید کننده ی دانش تغییر می کند و فرصتی برای تمرین با استفاده از مفاهیم رشته ی تخصصی مهیا می شود. همچنین برهمکنش دانشجویان افزایش یافته، مطالب درسی را از یکدیگر می آموزند. در این روش دانشجویان از طریق کار گروهی در کلاس، کاربرد مفاهیم درس را زیر نظر استاد یاد می گیرند. به همین دلیل افزایش برهمکنش بین دانشجویان باعث پدید آمدن نوعی جامعه ی یادگیرنده می شود که مشوق آنها برای همکاری در تولید دانش در داخل و خارج از کلاس درس خواهد بود.  

در کلاس معکوس میزان بازخورد برای دانشجویان و استادان به مراتب بیشتر از کلاسهای معمول است. هنگامی که دانشجویان فرصت بیشتری برای به کار بستن دانش خود، و در نتیجه نمایش توانایی خود برای استفاده از آن، داشته باشند شکافهای موجود در درک آنها از موضوع هم برای خودشان و هم برای استادانشان آشکار خواهد شد.

کلاس معکوس زمان بیشتری در اختیار استادان قرار میدهد و مانند کلاسهای سنتی بخش قابل توجهی از وقت استاد برای سخنرانی صرف نمی شود. بنابراین علاوه بر استفاده از این زمان برای انجام فعالیتهای کلاسی، فرصت بیشتری برای شناخت دانشجویان و ایجاد ارتباط با آنها دارند.

چند نکته

 اگر محتوای آموزشی را خودتان تهیه نکرده اید و مثلاً از محتوای موجود در وب استفاده می کنید، پیش از ارجاع دانشجویان به چنین محتوایی حتماً به دقت آن را بررسی کنید تا با هدفهای آموزشی تان هماهنگ باشند

در زمان تهیه محتوا، سعی کنید طول قطعات ویدئویی بیشتر از ده دقیقه نباشد، تا مفهوم آموزشی شما بهتر منتقل گردد

 شیوه ی کسب اطلاعات و آموزش خارج از کلاس الزاماً محدود به دیدن یک فایل ویدئویی نمیشود و فعالیتهایی مانند مشاهده در خارج از کلاس نیز، بخشی از این آموزش محسوب میگردد

در کلاسهای معکوس باید بخش اعظم نمرات را به فعالیتهای کلاسی و کیفیت مشارکت افراد در آنها، اختصاص داد